martes, 29 de mayo de 2007

EL MONASTERIO DE MELON Y SUS PROPIEDADES EN VIGO


El monasterio de Sta. María de Melón, a lo largo de toda la Edad Media, va a poseer numerosas posesiones en tierras viguesas y derechos sobre las mismas. Siguiendo a varios autores, analizaremos este tema.
El historiador, Xosé María Alvarez Blazquez, en un trabajo publicado en la obra titulada "Vigo en su Historia", editado en nuestra ciudad en 1979, nos va a señalar una serie de fechas que relacionan la comarca viguesa con los monjes de Melón. Así siguiendo al citado autor, cuando menciona las efemérides importantes del Vigo medieval nos da una serie de datos muy interesantes:
"4 Mayo 1158. La condesa doña Fruila Fernández cede al monasterio cisterciense de Melón, una extensa heredad que posee en el valle de Fragoso, llamada de las Condomiñas o de Vigo, cuyos límites eran: desde Santo Tomé de Fraxinario (Freixeiro), por Lamas de Carracedo y por el spinarium, o tojal, de Milleu y por los Pazos (lugar que también se llamaba Boyedi), de allí subía al Castro y descendía por el camino de la Fonte Arcata (¿de la Falperra?), suponemos que hasta el mar, pues dentro de este término estarían las heredades que despúes poseyeron los monjes de Santa Eugenia, tributarios de Melón. Era entonces Conde del coto de Turonio don Payo Curvo.
5 Enero 1160: Fernando II de León, encontrándose en Celanova en unión al monarca portugués, hace donación al monasterio cisterciense de Melón de la ermita de Santa Eugenia, con sus terrenos a la orilla del mar, en Vigo. Esta ermita se transformaría más tarde en convento de franciscanos, bajo la advocación de Santa Marta, sobre el Berbés. Como hace notar el historiador de nuestra ciudad José de Santiago, éste fue el primer paso del poderoso cenobio de Melón para la total posesión del realengo de Vigo, que el propio monarca otorgó dieciséis años más tarde, en Octubre de 1176, con jurisdicción civil y criminal. Por dicho nuevo privilegio rodado pasan a pertenecer a los monjes de Melón "illud meum Regalengum, quod dicitur de Vigo, per omnes terminos suos antiquos", con sus pastos, montes, fuentes, ríos, pesquerías, etc. Vemos por tal documento, en que también se citan los muros, que ya en el siglo XII Vigo contaba con algún sistema defensivo.
El monasterio de Melón poseía desde 1158, según hemos visto por la nota anterior, una extensa posesión en Fragoso, donada por la Condesa doña Fruila Fernández, que afectaba incluso a terrenos cercanos a la Ribera del Berbés.
Octubre de 1176
Fernando II firma en Salamanca la confirmación de la donación al monasterio de Melón, del realengo de Vigo, con todas sus derechuras y pertenencias, incluyo pescaderías y fuertes.
19 Septiembre 1234
El abad y monasterio de Melón, de la orden del Císter, que poseían el señorío de la villa y coto de Vigo, demandan con esta fecha al Arzobispo de Santiago, don Laurencio, alegando usurpación del señorío en cuestión.
Pese a la demanda, en lo sucesivo la jurisdicción temporal de la comarca viguesa fue privativa de la mitra compostelana, la cual designaba a los administradores de justicia, recaudadores, etc. ....La pérdida de los privilegios del monasterio de Melón, apenas a los cincuenta y ocho años de serle otorgados por Fernando II, hace suponer que el Arzobispo compostela ostenta el señorío con mayor derecho y antigüedad...En la demanda de Melón que motiva esta nota se perfilan los límites del coto de Vico: Inter Cundumiñas ex una parte, et Teys ex altera".
26 Febrero 1403
Enrique III falla en favor del monasterio de Melón la posesión de la granja de As Condomiñas, en el valle de Fragoso, que pertenecía al coto de dicho monasterio y pretendía usurpale, juntamente con diversas posesiones en Lagares, Navadas y Nigrán, Fernando Camiña y otros comenderos"
22 Noviembre 1411
Lleva esta fecha una escitura de foro en favor de la ermita de Santa Eugenia, situada sobre el Berbés, en terreno acantilado. La ermita se llamó más tarde de Santa Marta...Se debe la fundación .. al venerable Fray Juan Pascual.....Los monjes de Melón, conociendo la estrechez en que fray Juan y los suyos vivían, les concedieron seis cavaduras de tierra, algunas viñas y otras heredades, en las inmediaciones de santa Marta.."
En el libro de José Luis Mateo Alvarez sobre "O ex-convento de San Francisco de Vigo" (Colección Datos número 9, da Concellería de Patrimonio histórico do Concello de Vigo) editado en el 2002, nos aporta la siguiente noticia relativa a la ermita de santa Marta y al monasterio de Melón:"Un contrato de foro do ano 1373, revélanos a existencia desa capela e as propiedades colindantes. Ademais, nese documento se fala da existencia dun "çelleiro" dependente do mosteiro de Melón, que viña a ser unha especie de almacén construído en pedra, madeira e tella, no que se guardaban as colleitas de cereal que producían as terras aforadas polo mosteiro ós campesiños. Trátase da expresión material do tipo de explotación da terra predominante neste período e que, no caso dos monxes cirtercienses, foi fundamental no control das súas extensas posesións territoriais.
O mosteiro melonés exercía o control das súas propiedades a través dunha serie de asentamentos diferenciados en "granxas" e "celeiros". A granxa era un tipo de explotación directa da terra, e supoñía a existencia dun grupo de monxes que mantiñan a estructura básica do mosteiro, ademais dos labregos que traballaban a terra cando era preciso. Mentres que o celeiro sería a expresión do lugar onde se recollían os foitos do aforamento, posiblemente neste lugar existíu unha pequena vivenda que albergaba a un pequeno grupo de relixiosos que se encargaban de almacenar as rendas en especies que percibía o mosteiro, que estendía a súa influencia por varios lugares do actual municipio vigués, como amosan os seus documentos.
Varios contratos de aforamento do primeiro tercio do século XV volvían a facer mención do lugar de Santa Uxía: unha escitura de foro en favor da Ermida de Santa Uxía nun "terreo acantailado" con data do 22.11.1411; e outra do 20 de febreiro de 1428.
Se ben as actividades agrícolas eran o medio de subsistencia máis importante desta sociedade, tampoco hai que esquecer a importancia que xa neste momento comezaba a ter o mar, tanto no nacente asentamento urbano de Vigo, como na propia economía do mosteiro ourensán...Nos foros dos séculos XIV e XV especifícabase con certa frecuencia o pagamento de rendas en forma de sardiñas, ollomoles, pescadas, polbos, etc...Unha referencia do Cronista deste cidade, don Avelino Rodríguez Elías... refírese a unha casa propiedade do mosteiro de Melón xa antes de la construcción do Convento de Santa Marta, dende a que os monxes daban a bendición dos homes que saían a pescar."
Por último, comentar que son numerosas las referencias al monasterio de Melón y la comarca viguesa, en el libro "O Vigo das igrexas románicas" de Eduardo Bragado Rodríguez y Farael Sánchez Bargiela, editado por el mismo organismo que el anterior, pero en 1993, nos da numerosas referencias vínculadas a este monasterio, al estudiar los aspectos de habitat, sodiedad, economía...:..os foros que contrata o mosteiro cisterciense de Melón con familias campesiñas da freguesía de Sta. María de Vigo para que "Lavredes e fagades lavrar e pobrar.., indica non só a recuperación do XV senón tamén a desfeita anterior, pois nun contrato inda máis expresivo do dito cenobio con Rio Graña dinlle que vaia poboa-las herdades na granxa de Condomiñas-atoparíase entre o Berbés e S. Tomé de Freixeiro- aclarándolle "que lavredes e aproveitedes e rreparedes a dita vinna e heredades reparedes as casas da dita granxa de pedra e de talla e de madeira.." expresenando nitidamente o abandono no que se atopaban naquel intre tales terras". En otro párrafo del libro se da cuenta de que : "O gando cabalar amósase como instrumento de pago, medio de transporte e locomoción reservado ós señores ( en 1429 o mosteiro de Melón sinala que ten en Vigo 10 cabalos pero atopan un atranco para o seu mantemento, a escasa producción de avea."Más adelante comentan "nos foros que o mosteiro de Melón fai coas xentes de Vigo non é raro atopar que o pagamento das rendas se especifican, entre outros, en trigo, chegando nun a sinalar no 1402:"et non labredes para fora da nosas herdades sacado trigo.E o trigo que asi avredes...nos debes o quinto". Sobre el tema de los viñedos que posee en nuestra zona, tenemos la siguiente cita: .."así en 1402 Melón afora a Alonso Paasos os casares que ten na fregresía de Sta. María de Vigo (Pazos, Pedra, etc.) coa condición que "os morees e pobredes...e chantedes viña".." Por último comentar que según estos investigadores, lo que no faltaba en Vigo eran"herdamentos e chantados casas e vinneas entradas e saídas.. montes e fontes" como amosan os contratos de foro que facía o mosteiro de Melón cos veciños desta parroquia. Por esto contratos sabemos que dentro dos límites desta había devesas de Vaccaria e Chao - quizais preto da actual rúa do Chao- e que non lonxe existía un monte adicado as touzas-monte de carballos-; tamén os contratos fálannos de "casais", adicados á producción do cereal, en Paaços, Braçon e a Pedra situados con case seguridade no actual casco vello da nosa cidade.."

Hasta aquí, unos apuntes sobre las posesiones y dominios del monasterio de Melón en tierras del Val do Fragoso, que esperamos completar con otros comentarios, pues lo que está bien claro es la importante vinculación existente de este monasterio cisterciense con nuestra área geográfica.

No hay comentarios: